"Mavi Ormanın Son Kralı" 2. Bölüm

[Baba Yalçın]

2.Bölüm 1.06.2010, 06:47

"MAVİ ORMANIN, SON KRALI"

Sıra geldi: Mavi Ormanın Son Kralı ve Veliahtlarına!

Lüfer magazin: Lüfer lezzeti başına bela olan Pelajik (göçmen) balıklarımızdandır. Göçmendir ama önemli bir kısmı Marmara’da ve Boğazlarda yatak yapar. Eskiden Karadeniz ve Marmara’da miktarı çoktu. Trol ve gırgırlar bu işide halletmek üzere, bizden uyarması. Sahil bölgesi balığı sayılır, sürü halinde dolaşır. Karadeniz, Marmara’dan sonra Ege Denizi’yle Akdeniz’de, Atlantik Okyanusu’nun ılıman sahillerinde, Hint Okyanusu, Endonezya Adaları ve Afrika’nın Güneydoğu’su ve Madagaskar Adası kıyılarında, Pasifik’te Avustralya civarında yaşarlar. Avustralya'da "Terzi" güney Afrika'da "Cin" diye anılır. Bir metre boya, 14 Kg ağırlığa, 12 sene ömre sahip olduğu bilinir. İstavrit, İzmarit, Gümüş (Aterina), Çamuka, Hamsi, Çaça, Sardalya, İstrangilos, Uskumru, Kolyoz, Zargana, Kefal, Barbun, Tekir, Mezgit, Karides yer, mavi ormanın yamyamı bazen kendi cinsini Çinakop’uda yer. Dişine uygun ne bulursa yer. Ancak yemli ile Lüfer avcılığında o anda ne yiyorsa o yemin aynısını bulup canlı olarak ya da canlı yemi kesip yakalamak zorundasınız. Cürum zamanları da her türlü yakalarsınız. Üremeleri için Karadeniz'e çıkışları Kışın ılıman ya da sert geçmesine göre değişiklik gösterir. Lüfer Nisan başında veya ortalarında çıkışa başlar. Çıkış genelde 15 Haziran'a kadar devam eder 5-6 yılda bir 20 Hazirana kadar sürer. Ancak kış ılıman geçtiyse çıkış Nisan başında başlar. Burada en önemli husus yumurta, sperm oluşumu için av yasağını bir ay öne çekmelidir. (Endüstriyel için) İnsan da 9 ay değil mi? Lüfer’de 1 Mart başlangıç olmalıdır. Bunu yaparlarsa, Eylül’de mükafatını alırlar. Marmara’da bulunanlar Karadeniz’e çıkış esnasında muhtelif sahalara yumurta bırakırlar. Lüferde 3-4 yaş, Mayıs, Temmuz, boy 40-45-50 cm. aralığında, 600.000--1. 400.000 aralığında yumurta bırakır. 3.5 kg.'lık Kofana 2.200.000 yumurta bırakır. 8 yaşında Mayıs, Temmuz, boy 62 cm. 73 cm. aralığında 4.500.000 yumurta bırakır. Balık küçüldükçe yumurta sayısıda 190.000'ne kadar iner. Lüfer 30cm. boy ve 2 seneden önce cinsel olgunluğa erişmiyor. Nesil yetiştirme kabiliyetini 2 yıldan önce kazanamıyor. Abd'de, Avustralya'dada böyle.

ABD NOAA ; National Oceanic Atmospheric Administration//Ulusal Okyanus Atmosfer İdaresi. Bir nevi ABD Balıkçılık bakanlığıda diyebiliriz. Avustralya AIMS; Ulusal Okyanus Araştırma İdaresi. Buda bir nevi Avustralya balıkçılık bakanlığıda diyebiliriz. İki ülkedede yapılan araştırmalarda Lüfer 30cm. ve 2 yaşından önce cinsel olgunluğa erişip yumurta atmıyor.

Yumurtalar pelajiktir, su sütununda serbest gezer ve 1-1.2 mm. çapında olup 20 derece su sıcaklığında 2 günde açılır. Su sıcaklığı düşükse süre uzar. Yumurtadan çıkan 4-5 mm. total boya sahip larvalar 1-2 ay sonra 2.5-5cm. standart boya ulaşırlar. Yumurtadan çıkan bireyler parmak boya kadar Zooplanktonla (Hayvanal) beslenir. Juvenilden (genç birey) itibaren balık larvası ve Crustacea (yaklaşık 25.000 türü bulunan minik kabuklularıda) menüsüne dahil eder.Daha sonra bu konu hakkında geniş bilgilere ulaşırsam naklederim. Yaz mevsiminde 2-4.5 cm boyunda olan yavrularına, kıyı rıhtım kenarlarında, mendirek içlerinde, sığlık mahallerinde sürüler halinde rastlanır. Daha o boyda liman içlerinde kendi boyundan büyük Gümüşlerin sırtından, kuyruk ucundan et koparıp iz bırakmaya başlar. Yüzüşü bile farklıdır. Sırtındaki yeşil rengin yanında beyaz yaldızlı deseninden ve yüzüşünden hemen asaleti farkedilir. Sert geçen kıştan kaynaklı, balığın Karadeniz'e çıkışı Nisan ayındada farkılılık yaratır, 1 hafta-15 gün gibi gecikebilir. Nisandaki bu farklılık yazın liman içlerinde çoğu zaman 2 cm’lik ve 4.5 cm’lik boyları da oluşturur. Sonbaharda da muhtelif boyda çinakopları görürüz. Pelajik olan Lüfer yavruları etçil olduğu için Zooplanktonla (Hayvanal) beslenir. Zooplanktonlarda, Fitoplanktonlarla (Bitkisel) beslenir.

Bu arada yöremizdeki gözlemlerime dayanarak bir hususu aktarayım. Marmara Denizi ilk defa 1993 yılından sonra rengi değişmeye (açık yeşil su olayı) başladı. Renk değişimi Zooplanktonlarla Fitoplanktonların yer değiştirmesinden ve Fitoplanktonların aşırı çoğalmasından kaynaklandı. Marmara'da çapari ile istavrit tutanlar hatırlayacaktır. Eskiden 4-5mm. genişliği olan (kaz, martı v.s ) tüylerle çapari yapar tutardık çünkü o zamanlar yoğun olarak Zooplanktonlar mevcuttu. 1993 yılından sonra Fitoplanktonlarla yer değiştirdi. Bu olay oluncada çaparilerde çok ince misina ile takım, kıl gibi tüyler ve simler devreye girdi. Çünkü çaparilerdeki bu değişim pelajiklerden olan İstavrit balığının eski gıdasının değişmesiyle alakalıydı. Marmara Denizi'nde fitoplankton (Bitkisel) türlerinin gelişmelerine büyük hız kazandıran Nitrat, Fosfat, gibi besleyici tuzların artması, plankton topluluklarının normal bileşimini değiştirmesine yol açtı. Bu değişim sonucunda istavritlerin beslenmesinde en önemli yeri alan zooplanktonlar bu değişime ayak uyduramayarak ortadan kalktı. Bu değişim ortamdaki bazı organizmaları azaltırken, bu ortama daha dayanıklı bazılarının aşırı derecede çoğalmalarına yol açmıştır. İşte bu şartlar dolayısıyla pelajiklerden olan istavrit balığıda umduğunu değil bulduğunu yemek durumunda kalmıştır. İşte çaparilerdeki değişikliğin sebebide budur. Bu durumda Pelajiklerden olan Çinakop içinde durum farklımıdır, bunu onlara sormak lazım. Bu durumun belli başlı sebeplerine kısaca değinirsek, 3'lü sacayağını görürüz. Kirlikten, plankton yiyen yem tabir ettiğimiz balıkların korkunç miktarlarda stoklardan çekilmesi. Ve bunların yerini doldurup adeta patlama yapan, çok küçük deniz anası istilası. Sonra bunların toplu ölümleri sonucu müsilaj (Kaykay, Lez) sonra yavaş yavaş tekrar toparlanma dönemi. En büyük sorun bir miktar kirlilikle birlikte endüstriyelin korkunç derecedeki av baskısı, aşırı avcılık. Daha sonra bu konu hakkında geniş bilgilere ulaşırsam naklederim. Lüfere dönersek.

Bütün yaz mevsiminde Karadeniz’in bol gıdalı sularında beslenen Lüfer Ağustos’un 2. haftasında, gece ayazlarınında etkisiyle İstanbul Boğazı’na doğru harekete geçer. Göç esnasında yem için koyları dolaşır. Bazen baştankara kıyılara sokulur. Dipteki kayalık, kırmalık mahalleri bilhassa yoklar; çünkü buralarda yem olmaya elverişli küçük balıklar vardır (gırgır bıraktıysa). İlk akış yapan Lüfer’lere koruk Lüfer’i veya otlak balığı deriz. Süratle boğaz içine yayılırlar. Koruk Lüfer’ini takiben tam boy harbi Lüfer’ler ve Kofana’lar. Eylül ortasından itibaren boğaza girmeye başlar. En son Çinakop gelir, bazı zamanlar hariç. Fenerbahçe Dragos arası Çinakop görünmesi 26 Ekim’dir. Bir hafta önü, bir hafta arkası olabiliyor. Geç kalmaktaki sebebi daha büyüklerine yem olma korkusundandır. Zira Lüfer hem cinsinin küçüklerini de yer. İnişte boğazda uzun müddet oyalanır. Daha sonra Haliç’e de girer, bir taraftan Marmara’ya sarkarlar. Çoğunluk burada kalır, ama yemi varsa trol ve gırgır beraberce yatakları bozmazsa. Bazı sürüler Çanakkale Boğazı’nı geçerek Ege Denizi, Saros Körfezi, az bir kısmı da Akdeniz’e geçer. Marmara’da boğazlar haricinde İstanbul adalarının tümü, İzmit, Gemlik Körfezi, Kapıdağ, Armutlu, Bandırma, Mudanya, Silivri, Çekmece önleri, tüm Marmara adaları, Marmara Denizi’nin tamamına yayılırlar. Göç, Aralık sonuna kadar devam eder. Sürekli lodoslar dolayısıyla hava ılıman giderse Paşabahçe’den Dike’ye kadar olan muhtelif kanal bölgesinde bir kısım kış hayatını geçirirler. Şubat sonlarında ve Mart başlarında kuvvetli gündoğusu rüzgarları eserse kanal sularına boğazın soğuk olan üst akıntısının karışması neticesi kırılırlar. 10 Mart 1970’de olduğu gibi (bir gün önü arkası olabilir) gökyüzü masmavi, güneşli, pırıl pırıl, ertesi gün kar, fırtına ve Torik, Kofana kırgını, büyük kırgın. Kış hayatını Marmara ve boğazda geçiren Lüferler, Mart’ta yumurta spermlerini oluşturmaya başlar, kışın ılıman ya da sert geçmesine göre Nisan başında veya ortalarında Karadeniz'e çıkışa geçerler. Mayıstan başlayarak az bir kısmı Marmara'da ve Temmuz sonuna kadarda Karadeniz'de yumurtalarını dökerler. Çıkış iniş gibi aheste değildir. Ancak Haziran’ın 15’ine kadar devam eder, 5-6 yılda bir Haziran’ın 20’sine kadar sürer. Eskiden İstanbul Boğazı’nda Eylül, Ekim, Kasım, Aralık, Ocak, Şubat, Mart, Nisan, Mayıs aylarında uzun olta, çapari, seğirtme, çarpma yapardık. Yemli oltada, Mayıs’ın 15’ine kadar Zargana’yla sonra Haziran başına kadar İstavrit, İzmarit’le uzun olta, 1 Haziran’dan sonra 15 günde seğirtmeyle Kofana yakalardık. Hepsi hayal oldu. Bir numaralı faktör gırgır ve trollerdir, yaşayanlar bilir. Tartışma konusu bile değil. Esnafın ekmeğini değil hayallerini bile çaldılar. Günlüğün hepsini yazamayız. Son zamanlarda aklımda, kalan 16 Ekim 1982 Cumartesi günü, 1 gün her yer çok güzel Kofana yaptı. Gırgırlar burda yoktu, Fenerbahçe, adalar ve Bostancı sahil arasında, sonra 1988 senesi iyiydi. Bir de her zaman Eylül’de başlayan Lüfer ilk defa 2002’nin 24 Temmuz’unda tuttuk, Lüfer, Kofana karışık. Gırgır yoksa devamlı tutuyoruz. Buraya geldiler mi hava gazı. Bir de büyüklük olarak 14 kg’lık Kofana’nın fotosu var. Bir de 1974 senesinde gırgır sahibi asker arkadaşım Karadeniz’de 40.000 Kofana içinde tek bir balık 18 kg geldiğini ailece 1 hafta yediklerini anlatmıştı.

Kendi rekorlarımıza gelincede 1 tane 11Kg.//1 tane 9Kg.//1 Tanede 7Kg. kendi meslektaşlarımızdada böyle alanlar oldu, maalesef 1 tane bile fotoları yok, çünkü o zamanlar balık tutmaktan günlük tutmak ve resim çekmek hiçmi hiç aklımıza bile gelmemişti.

Devamlı Kofana yakaladığımız yıllarda, 20 Kasım 1984 ve öncesi (Kofananın en büyük darbeyi yediği tarih, 20 Kasım 1984, 3 gün içinde, 1.5 milyon Lüfer, Kofana , 15.000 Çift Torik) ardındanda Orkinos katliamı, ardında lüfer çinakop katliamları. Sonuç Orkinos, Torik, Kofana, Lüfer Wanted. Velhasıl saydığım türler gibi trol ve gırgırların Lüfer’inde sonunu getirmesi yakındır. Neslini koruması mucize. Acil tedbir alınmalıdır. 25 yıldır dilimizde tüy bitti!